Nasrettin Hoca Ne Zaman Öldü? Zamanın ve Kültürün İçinde Bir Yolculuk
Kimi sorular vardır ki tek bir cevabı yoktur; cevabı ararken farklı bakış açılarını keşfetmeye davet eder. “Nasrettin Hoca ne zaman öldü?” sorusu da böyle bir sorudur. Çünkü bu mesele, yalnızca tarih kitaplarının yapraklarında değil; halkın hafızasında, esprilerinde, hatta günlük yaşamda bile farklı renklerle varlığını sürdürür. Bugün sizlerle bu sorunun peşinde, hem küresel hem de yerel bir yolculuğa çıkmak istiyorum.
Yerel Belleğin Gücü
Anadolu’da büyümüş herkes için Nasrettin Hoca, yalnızca bir tarihsel figür değil; mahalle arasında söylenen bir fıkra, bir sofrada paylaşılan tebessüm, bazen de çocukluk hatıralarının bir parçasıdır. Yerel kaynaklara göre Hoca, 1208 yılında Sivrihisar’ın Hortu köyünde doğmuş ve 1284’te Akşehir’de vefat etmiştir. Türbesi hâlâ ziyaret edilir; mezarının kapısındaki kilit ve içten dışa doğru açılan demir parmaklık, onun yaşamındaki mizahi zekânın ölümüne bile taşındığının bir simgesidir.
Burada kadınlar genellikle Hoca’yı kültürel hafızanın taşıyıcısı olarak görür. Onlar için Hoca, çocuklara anlatılan fıkralarla toplumsal bağları güçlendiren bir figürdür. Erkekler ise onun zekâsını pratik çözümlerle özdeşleştirir; tıpkı günlük yaşamda sorunları hızla çözme eğilimleri gibi. Böylece yerel bakış açısı, Hoca’yı hem bireysel aklın hem de toplumsal hafızanın kahramanı yapar.
Küresel Perspektiften Nasrettin Hoca
Ama işin küresel tarafına baktığımızda tablo biraz farklıdır. Hoca, Balkanlar’dan Orta Asya’ya, hatta Çin’den İran’a kadar çok geniş bir coğrafyada farklı isimlerle bilinir. Kimileri ona “Nasruddin Afandi” der, kimileri “Molla Nasreddin.” Ölüm tarihi konusunda da tam bir uzlaşma yoktur. Bazı kültürlerde 13. yüzyılda yaşamış bir bilge olarak kabul edilirken, bazılarında farklı dönemlere yerleştirilir.
Küresel algıda erkekler, Hoca’yı bireysel zekânın sembolü olarak öne çıkarır. Fıkralarındaki keskin pratiklik, hayatın karmaşasında yol gösterici bir strateji gibi görülür. Kadınlar ise onu daha çok toplulukları birleştiren, kültürel mirası kuşaktan kuşağa aktaran bir figür olarak benimser. Böylece Hoca’nın ölümü tek bir tarih değil, farklı toplumların hafızasında yaşayan bir anlatıya dönüşür.
Ölümün Ötesinde Yaşayan Bir Figür
Belki de asıl mesele, Hoca’nın ne zaman öldüğü değil, onun neden hâlâ yaşadığıdır. Çünkü ölüm tarihi, yalnızca bir tarihsel not olabilir; ama halkın belleğinde yaşamak, zamansızlıktır. Bir köy kahvesinde anlatılan fıkrada, bir öğretmenin öğrencilerine verdiği derste, ya da bir annenin çocuğuna aktardığı masalda Hoca yeniden doğar.
Böylesi bir zamansızlık, hem erkeklerin bireysel çözüm odaklı yaklaşımlarını hem de kadınların toplumsal bağ kurma eğilimlerini buluşturur. Bir tarafta zekâsıyla “anlık çıkış yolları” sunar, diğer tarafta kahkahalarla “ortak duygular” yaratır.
Hepimizin İçindeki Hoca
“Nasrettin Hoca ne zaman öldü?” sorusunun cevabı, aslında bizlerin onunla kurduğu bağda gizlidir. Eğer bir gün sıkıntıların ortasında kendinizi gülümserken buluyorsanız, Hoca tam da o anda yaşıyordur. Eğer bir toplum, farklılıklarını gülerek kucaklayabiliyorsa, Hoca’nın sesi o topluluğun içinde yankılanıyordur.
Hoca’nın ölüm tarihi tartışmaları bize gösteriyor ki, kültürel figürler yalnızca yaşadıkları çağın değil, sonraki nesillerin de ruhunu taşır. Bu yüzden Hoca’nın ölümü bir son değil; hafızamızda sürekli yeniden başlayan bir hikâyedir.
Senin Bakış Açın
Şimdi sözü size bırakmak istiyorum: Sizce Nasrettin Hoca ne zaman “ölmüş” sayılır? Onu türbesinde mi arıyorsunuz, yoksa hâlâ hayatınızın içinde yaşayan bir bilge olarak mı görüyorsunuz? Yorumlarda kendi düşüncelerinizi paylaşın. Çünkü belki de onun asıl mirası, farklı seslerin aynı sofra etrafında buluşabilmesidir.